L-għaddasa tal-iskuba temmew jgħollu l-kontenut ta’ nawfraġju merkantili Ruman f’Mallorca – u l-esperti li jeżaminawhom jemmnu li hija waħda mill-iskoperti ta’ bastimenti antiki l-aħjar ippreservati u sinifikanti fil-Mediterran.
B'mod mhux tas-soltu, ħafna mit-300 anfora tat-tafal li jinsabu abbord iżommu mhux biss traċċi tal-kontenut tagħhom iżda wkoll l-iskrizzjonijiet miżbugħin tagħhom.
Aqra wkoll: 6 fdalijiet tal-Med iċċekkjati fuq missjoni tal-UNESCO
It-tifrik tas-seklu 3 jew 4 AD kien ippreservat fir-ramel u, li jinsab 2m fond biss ftit ’il barra mill-bajja traffikuża ta’ Ca’n Pastilla fil-Bajja ta’ Palma, jidher mirakoluż li baqgħet mhux disturbata għal xi 1700 sena. Madankollu, bugħaddasa lokali kienu ilhom jgħidu lill-awtoritajiet għal għexieren ta’ snin li kienu jissuspettaw li xi ħaġa tista’ tindifen fil-viċinanzi.
Kienet koppja li lemħu xi frammenti ta’ anfora f’Lulju 2019 li fl-aħħar wasslu lill-arkeoloġi marittimi biex jieħdu azzjoni, kif irrappurtat dak iż-żmien fuq Diverset. Issa espost fiż-żona tal-mewġ, it-tifrik inħass li kien f’riskju ta’ ħsara mill-maltemp kif ukoll ta’ saq, u għalhekk is-sit ġie maqtugħ u sar parti mill-proġett Arqueomallornauta, immexxi mill-awtorità reġjonali l-Consell de Mallorca u arkeoloġi marittimi mill- universitajiet tal-Gżejjer Baleariċi, Barċellona u Cadiz.
Il-pandemija tal-Covid intervjeniet iżda l-iskavar fl-aħħar beda f'Novembru 2021, b'tim ta' tmien għaddasa scuba jaħdmu biex jinstabu u jgħollu l-anfori u oġġetti oħra għall-konservazzjoni u l-analiżi. Il-fażi taħt l-ilma tal-operazzjoni tlestiet fl-aħħar ta’ Frar.
It-300 anfora kienu iġorru nbid, żebbuġ, żejt jew zalza tal-ħut, u 100 minnhom instabu kompluti bl-iskrizzjonijiet miżbugħin tagħhom, u f’xi każi sinjali Kristjani fuq is-siġilli tagħhom.
Ġew irkuprati wkoll żewġ żraben intatti, wieħed magħmul mill-ġilda u l-ieħor, stil espadrille, tal-ħabel tal-esparto; borma tat-tisjir; fanal taż-żejt li jġorr is-simbolu tal-alla Diana; u drill għax-xogħol tal-injam.
"Din hija opportunità prattikament unika biex tistudja merkanzija sħiħa tal-perjodu fil-fażi bikrija tal-Antikità Tard, żmien meta kien hemm ftit bastimenti magħrufa fil-Mediterran u saħansitra inqas b'merkanzija Hispanika," qalet l-Università tal-Gżejjer Baleariċi.
Issa magħruf bħala t-tifrik ta’ “Ses Fontanelles”, il-bastiment huwa maħsub li x’aktarx kien ankrat fis-sit, possibilment waqt li kien qed jaqsam minn Spanja, u li għereq meta maltempata ġegħluh fuq il-blat. L-esperti jgħidu li s-sejba tenfasizza l-valur tal-gżejjer Baleariċi bħala post ta’ waqfien għan-negozjanti fi żmien ir-Rumani.
Il-bastiment kien twil 12m b'raġġ ta' 5-6m. Il-buq għad irid jittella’, iżda karatteristiċi bħall-paratiji tal-merkanzija huma intatti u l-injam jingħad li jibqa’ sod mal-mess. Eżami tal-injam jissuġġerixxi li l-vapur inbena fir-reġjun ta 'Cartagena ta' Spanja.
Nawfraġju Biżantin
Sadanittant, f’sejba inqas spettakolari iżda xorta sinifikanti, ċeramika minn nawfraġju Biżantin bejn il-5 u s-6 seklu ġiet skavata fil-lvant tal-gżira Griega ta’ Fourni fil-Lvant tal-Eġew.
B'differenza mill-fdalijiet ta' Ses Fontanelles espost żżejjed, is-sit ta' Fourni huwa fond 43-48m f'parti ramlija ta' waħda mir-reġjuni l-aktar wieqaf, ir-riħ u l-aktar inaċċessibbli tal-gżira, li għamel l-istħarriġ tal-fdalijiet diffiċli.
In-numru ta' anfori kien ferm iżgħar, b'xi 15 misjuba midfuna fir-ramel, iżda ġew skoperti wkoll għadd kbir ta' ċeramika tal-mejda, kif ukoll injam mill-bastiment.
Il-Ministeru tal-Kultura u l-Isport tal-Greċja qal f’rapport reċenti dwar l-istaġun tat-tħaffir tal-2021 li s-sit issa kien iddatat bejn l-480 u l-520 AD, u li l-vapur u l-merkanzija tiegħu kienu fi stat ta’ preservazzjoni mhux tas-soltu tajjeb.
