Skavi taħt l-ilma ħdejn id-destinazzjoni tal-għadis ta’ Kaş fuq il-kosta Mediterranja tal-Lbiċ tat-Turkija żvelaw nawfraġju ta’ 1,100 sena – u anfora ssiġillata li għadha ma żvelatx eżattament x’fiha.
Anfori li ilhom jeżistu għal aktar minn millennju bil-kontenut tagħhom intatt huma estremament rari, u din waħda jingħad li tirrappreżenta l-ewwel waħda għat-Turkija. Il-bastiment issa ġie rkuprat u miftuħ, iżda r-riżultati tal-analiżi tal-kontenut tiegħu li jixbah it-tafal għadhom qed jistennew.
Tim ta’ 20 ruħ li għaddas arkeoloġiku mill-Università ta’ Akdeniz, immexxi mill-professur assoċjat Dr Hakan Öniz, ilu jiskava l-fdalijiet f’isem Mużew ta’ Antalya, bħala parti minn inizjattiva tal-Ministeru għall-Kultura u t-Turiżmu msejħa “Proġett Legacy for the Future”.
Jidher li l-vapur merkantili telaq minn Gaża fil-Palestina qabel ma ħabat ma’ maltempata ’l barra minn Kaş. Mid-disinn tal-anfora huwa maħsub li kien qed iġorr tagħbija li kienet tikkonsisti l-aktar minn żejt taż-żebbuġa. F’Marzu tħabbar li nstabu żrieragħ taż-żebbuġ ġewwa anfora waħda fis-sit tal-fdalijiet.
Ir-relitt jinsab qrib il-gżira ta' Besmi f'fond ta' madwar 45-50m, u t-tim uża ROV kif ukoll scuba biex jimmassimizza l-ħin fil-qiegħ.
Proċess ikkumplikat
L-anfora ttieħdet fil-Laboratorju tal-Arkeoloġija Taħt l-Ilma tal-università, fejn ħadet siegħa biex tinfetaħ u jittieħdu kampjuni tal-kontenut. Madankollu, jingħad li l-analiżi hija proċess ikkumplikat minħabba t-tul ta’ żmien li l-vażett qatta’ taħt l-ilma.
Skont il-Professur Öniz seta’ ntuża biex jittrasporta żejt taż-żebbuġa, żebbuġ, inbid, iz-zalza tal-ħut. garum jew xi ħaġa oħra għalkollox. “Il-ftuħ kien eċċitanti, iżda l-istennija għar-riżultat hija saħansitra aktar eċċitanti,” qal.
Iż-żejt taż-żebbuġa kien l-esportazzjoni primarja ta’ Gaza dak iż-żmien, u l-Palestinjani ma kinux maħsuba li kienu jixorbu l-inbid fis-sekli 9 u 10, iżda l-vapur xorta waħda probabbilment waqaf f’diversi portijiet bejn hemm u Kaş. Jekk l-inbid kien qed jinġarr, x’aktarx li kien joriġina mit-Turkija.
L-artefatti rkuprati mill-fdalijiet tal-vapur Kaş x'aktarx li se jintwerew fil-Mużew tal-Arkeoloġija ta' Taħt l-Ilma tal-Mediterran li se jkun ippjanat f'Kemer.
Ukoll fuq Diversnet: 10,000 ċeramika misjuba fuq nawfraġju tal-Med tal-qedem, L-għaddasa jsibu sejf fuq l-eqdem nawfraġju tal-merkanzija fid-dinja, L-identità tal-wreck tal-Baħar l-Iswed moħbija minn ghost-nets
Dik hija sejba interessanti. Imma bħala għaddasa SCUBA għandu jkollna idea aħjar minn ħafna nies kemm hija sejba stramba din. L-anfora li kienet qed tegħreq (u l-vapur imwaħħal magħha) ħadet kontenitur fraġli u riġidu (l-anfori huma magħmula minn tafal moħmi) mimli b'fluwidu u (probabbilment) bużżieqa tal-gass. (Qatt ippruvajt timla flixkun kompletament, mingħajr bużżieqa tal-gass? B'tapp bil-kamin faċli u sabiħ. Issa ipprova agħmel dan b'xi tapp tal-injam imxarrab fix-xama', u aktar xama' biex tagħlaq il-parti ta' fuq tat-tapp. Diffiċli!)
Issa ħu l-kontenitur issiġillat riġidu u fraġli, li fih likwidu u bużżieqa tal-gass, u żżid il-pressjoni esterna minn atmosfera waħda (flimkien ma' madwar 10% skont it-temp) fi żmien (kemm idum vapur biex jegħreq - minuti, jew għexieren ta' minuti?) għal 10 jew 5 bars ta' pressjoni esterna. Imma anke jekk il-materjal tas-siġillar huwa kemmxejn flessibbli, u l-bużżieqa tal-gass hija żgħira, il-pressjoni interna fl-anfora tista' tiżdied biss bi frazzjoni ta' atmosfera. Għamilna dawn il-kalkoli fil-partijiet tagħna tal-"liġi tal-gass" tat-taħriġ tal-għaddasa. Dan huwa dak li jiġri (bil-maqlub) bil-bużżieqa tal-gass fid-demm tagħna, jekk ma nkunux għamilna l-kalkoli tad-dekompressjoni tagħna kif suppost. Nafu li din hija potenzjalment aħbar ħażina.
Imbagħad, wara li qattgħu 1100 sena f'qiegħ il-baħar (pjuttost 'il bogħod mit-tabelli tad-dekompressjoni tagħna), tellgħuh lura lejn il-wiċċ. Peress li s-siġill probabbilment inixxi biżżejjed biex jibbilanċja l-pressjoni mal-qiegħ tal-baħar fl-ewwel seklu jew aktar, dan probabbilment ifisser li l-pressjoni fl-anfora axxendenti qabżet konsiderevolment il-pressjoni esterna hekk kif il-borża tal-irfigħ (jew ROV) telgħet. Għal affarijiet bħal prodotti tal-fuħħar moħmi, dan mhux tajjeb. Meta kont qed infittex kampjuni tal-blat fil-bjar taż-żejt kellna regoli stretti dwar li nħaffru bil-mod il-kampjuni tal-blat fl-aħħar 4 jew 5 km tal-kolonna tal-ilma baħar. U kulħadd kien imdejjaq ħafna bid-dewmien ta' ġurnata "ħin ta' dekompressjoni" għall-kampjuni tal-blat. Għandi ħbieb fis-settur tal-għadis kummerċjali, li għalihom ġimgħa ta' dekompressjoni (fil-"borma", mhux fl-ilma; iżda xorta waħda, ġimgħa) hija standard. Li din il-pressjoni maħżuna, bastiment potenzjalment splussiv, titla' lejn il-wiċċ żgur li kien proċess twil u mtawwal.
S’issa, assumejna li m’hemm l-ebda bidla fil-kontenut. Dak hu… ottimist, sal-estrem. Kien bilqiegħda fi pressjoni ta’ madwar 4 jew 5 bars b’xi ilma baħar f’kuntatt ma’ kwalunkwe kontenut oriġinali. Se jkun hemm reazzjoni? Fi 11-il seklu? Min jaf. Se tipproduċi xi reazzjoni gassijiet? Jew tikkonverti xi wħud mil-likwidi f’solidi aktar densi, u tnaqqas il-pressjoni fil-bastiment. Kellna familja sħiħa ta’ proċeduri biex neżaminaw dan għal kampjuni ta’ bjar taż-żejt ukoll – konna nsejħulha “analiżi tal-ispazju tar-ras” – għax konna nanalizzaw il-gassijiet fl-“ispazju tar-ras” ’il fuq minn kampjun mimli bi pressjoni. Imma konna naċċessaw dan permezz ta’ valv li konna ddisinjajna fit-tagħmir qabel ma bgħatnieh “l isfel”. Id-disinjaturi ta’ din l-anfora probabbilment ma inkludewx dan. Li jagħmel it-tħaffir tas-siġill… x’imkien bejn ta’ sfida u tal-biża’.
Jien iktar sorpriż li rnexxielhom itellgħuh fil-wiċċ, intatt.
Hemm ħafna aktar wara din l-istorja milli jidher għall-ewwel. U bħala għaddasa mħarrġa, għandu jkollna fehim aħjar ta’ dan mir-raġel fit-triq. Jista’ saħansitra jifforma l-bażi għal xi mistoqsijiet ta’ eżami ta’ sfida għat-trainees. Jekk qed tħossok sadistiku.